Obezite vücutta normalden fazla yağ dokusunun birikmesidir.Genetik, sosyal ve çevresel faktörler ,sağlıksız kilo alımına neden olan etmenlerdir.Boya göre ağırlık ölçümü ,Vücut Kitle Endeksi gibi ölçümlerin her ülke standartlarına göre karşılaştırılması , yaş ve cinsiyete göre hesaplanarak, aşırı kilolu, obez, hastalık derecesinde obez olarak sınıflandırılır. Tüm yağ dağılımını hesaplamak için değişik ölçüm ve hesaplama teknikleri de kullanılabilir. Obezite başlıca endojen ( ikincil ) ve eksozjen ( birincil) olmak üzere ikiye ayrılır.
Endojen Obezite
Hormonal, veya organ fonksiyon bozuklukları, kalıtsal hastalıklar bu grupta incelenir. Büyüme geriliği, zihinsel gerilik,cinsiyet hormonlarında bozukluk, boy kısalığı, kemik yaşında gerilemede eşlik edebilir.
Bazı önemli hastalıklarda görülen obeziteye tek gen bozuklukları ve çok faktörlü genetik bozukluklar ve sendromlar da eşlik edebilir.
Obezite erken bebeklik döneminde başlaması, tokluk hissinin olmaması,büyüme geriliği, belirgin ve farklı yüz bulgularının olması,bilişel fonksiyonlarda gerilik olması,endojen obezitenin belirgin karekteristikleridir.
Ekozojen Obezite
Altta yatan başka bir hastalığın olmadığı durumlar ki çoğunluk bu grupta yer alır. Bu türde tüketilenden fazla enerji alımı söz konusudur. Çoklu gen etkileri ,beslenme şekli ve miktarı,çevresel faktörler, psikolojik,sosyo-kültürel,ekonomik sebepler etkili olmaktadır.Çağımızın sağlık sorunlarından birisi haline gelmiştir.Genellikle boy ve kemik yaşı da ileridir.
Anne veya babanın ayrı ayrı veya birlikte obez olması çocuğunda olma şansını belirgin derecede arttır. Gebelik ve emzire sırasında annenin beslenme şekli ile de ilgilidir. Bu nedenle annelerin sağlıklı beslenmesi gelecek nesiller için önemlidir. Anne sütü yerine mama kullanımı, ek gıdaya erken ve yanlış geçiş, hazır gıda alışkanlıkları, hızlı yeme gibi faktörler obezite gelişimini kolaylaştırmaktadır. Annenin doğum sırasında aldığı kilolar, gebelik öncesi anne ve babanın VKİ’si obezite ile doğru orantılıdır. Çevresel etmenlerin en önemli etkisi hareketsiz yaşam tarzı olup ,popüler kültürün yüksek kalorili reklamları da etkilidir. İçinde bulunduğumuz pandemi koşulları göz önüne alındığında bu iki faktörün tüm yaş grubu çocuklarda ortalama 2,5- 5 kg lık artışa yol açtığı izlenmektedir.
Obeziteye eşlik eden diğer hastalıklar
Çocukluk çağında fazla kilolu ve obez olan bireylerin erişkin hayatlarında da obezite ve aşırı kilo riski artmaktadır. Metabolik sendrom, Tip 2 diyabet,kalp-damar hastalıkları, karaciğer yağlaması, astım,obstrüktif uyku apnesi,safra kesesi hastalıkları,erken ergenlik,polikistik over sendromu,kas iskelet problemleri,baş ağrısı, sara hastalığı ve diş problemleri ile yağ oranın yüksekliği arasında bariz bir ilişki vardır.Obez çocuklarda kolon,meme,mesane,rahim kanserlerine yatkınlık vardır.Ruh sağlığı açısından da bakıldığında obez çocuklarda depresyon, anksiyete,yeme ile ilişkili bozukluklar, özgüven bozukluğu çok daha sık görülür.
KLİNİK BULGULAR
Tanı olgunun antropometrik ölçümleri ile konulur. Obez çocuklarda; meme bölgesine toplanan yağ dokusu yalancı meme büyümesine, bel ve kuşak bölgesinde toplanan yağ ise penis boyu normal olmasına rağmen küçük görünümüne yol açar. Pişikler sıktır, şişman bebekler yaşıtlarına göre geç yürürler, düztabanlık, X bacaklık gibi ortopedik sorunlar ile karşılaşılabilir. Aşırı obez çocukların nefes darlığı, ergenlik çağı özellikle kızlarda saldırganlık, utangaçlık, depresyon,içe kapanma,kendisini toplumdan soyutlama, bulmia( yediklerini kusma) gibi ruhsal bozukluklar görülebilir.
Laborutuvar incelemeleri
Obez çocuklarda açlık ,tokluk kan şekeri,insülin düzeyi, serum elektrolit seviyeleri,kemik yaşı,kolestrol ve lipid düzeyleri,özellikli vaklarda kortizol seviyesi,büyüme hormonları, tiroid hormonları ve diğer hormon testleri yapılabilir. Bazı vakalarda merkezi sinir sistemi görüntüleme (MRI) istenebilir.
Tedavi ve Önlemler
Tedavide öncelik sorunun birincil mi ,ikincil mi olduğunu belirlemektir.İkincil obezitede altta yatan nedene yönelik tedavi esas alınır.Örneğin insülin metabolizmasında sorun varsa şeker hastalarında kullanılan bazı ilaçlar tedavide kullanılabilir.Hormon eksikliği saptandığında yerine koyma tedavisi yapılır
Çocukluk çağı obezitesinde tıbbi tedavinin yeri çok kısıtlıdır. Birincil obezite tedavisinde temel kural “yaşam tarzı değişikliği” ve ailecek mücadele verilmesidir. Temel prensip ise alınan kalorinin harcanan kaloriden fazla olmamasıdır.
Şeker içeriği yüksek sıvı gıdaların düşük tokluk hissine ve fazla kilo alımına sebep olduğu unutulmamalıdır. Uygun ölçekteki günlük süt ve mayalı ürünlerinin protein,kalsiyum A ve D vitamini içermesi ile kilo kontrolüne etkisi belirgin olmaktadır.Anne sütü alan çocuklarda mama ile beslenen çocuklara göre obezite daha az sıklıkta rastlanır.Hamburger,pizza,dürüm gibi ayak üstü gıdalarının düşük düzeyde sağlıklı besin içerdiği,yüksek düzeyde kalori,trans yağ ve katkı maddesi içerdiği çok iyi bilinmektedir.Sebze ve meyveler düşük enerji miktarı ve yüksek lif içerdiği için obezite ile mücadele etmede önemli yararları vardır.B vitaminin de fazla alımı yağ sentezini hızlandırır,uygun D vitamin desteği yağ yakımını arttırabilir. Özellikle süt çocuğu (ilk 2 Yaş ) döneminde protein ve yağ alımının aşırı olması ilerde obeziteyi kolaylaştırmaktadır. Lifli gıdalar (sebze ve tahıllar) fazla enerji alımını kısıtlayarak obezite açsısından yararlı olurlar. Düzgün ve uygun alınan kalsiyumun da yağ yakışını arttırıp, yağ oluşumunu azaltarak vücuttaki yağ oranını azaltıcı etkileri vardır.
Sonuç olarak ideal kalori miktarı boy yaşına uygun olarak hesaplanır.Günlük alınması gereken ideal kalori miktarı kadar uygun içerikli gıdalardan oluşan,büyüme ve gelişmeyi olumsuz etkilemeyecek bir beslenme planı çıkartılır. Hazır gıda tüketimi disiplinli şekilde önlenmeli, düşük glisemik( kan şekeri hızla arttırıcı etki) indeksli yiyeceklerden oluşan öğünler tercih edilmelidir.
Beslenmenin düzenlenmesi ile aşırı alımın önüne geçilerek ve egsersizle de mevcut olan fazla kilonun eritilmesi hedeflenmelidir. Ekran zamanı günde 2 saati geçmemeli, çocukların dışarıda zaman geçirmesi teşvik edilmelidir. Obezite salgını ile mücadele edebilmek için çevresel faktörlerin de düzenlenmesi gerekmektedir. Sağlıklı ürün yetiştirilebilmesi için tarım politikaları, reklam düzenlemeleri,uyarıcı etiketler, okul kantin satış kısıtlamaları v.b yönetimsel araçlar konusunda halk nezdinde farkındalık geliştirilmesi gerekmektedir.
Özel Çorlu Vatan Hastanesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
Uzm.Dr.M.Yurdaer ÖZMEN
Yorum Yazın